Sprawa o zachowek to roszczenie, w którym uprawniony (dziecko, małżonek, rodzic spadkodawcy) dochodzi od osoby powołanej do spadku (np. spadkobiercy ustawowego, testamentowego lub obdarowanego) zapłaty określonej kwoty pieniężnej, stanowiącej rekompensatę za pominięcie w dziedziczeniu.
Czym jest zachowek?
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która ma na celu ochronę najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem ich w testamencie lub przez darowizny dokonane za życia. Jest to roszczenie pieniężne, które nie powoduje współwłasności spadku – uprawniony nie staje się współspadkobiercą, ale może żądać zapłaty określonej kwoty od spadkobierców lub obdarowanych.
Kto może żądać zachowku?
Prawo do zachowku przysługuje:
– zstępnym (dzieciom, wnukom),
– małżonkowi,
– rodzicom spadkodawcy (jeśli byliby powołani do spadku z ustawy).
Zachowek przysługuje tylko osobom, które byłyby powołane do spadku na podstawie ustawy, a zostały pominięte lub dostały mniej, niż wynikałoby z przysługującego im udziału.
Wysokość zachowku
Wysokość zachowku zależy od udziału spadkowego, jaki przysługiwałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, i wynosi:
– 1/2 wartości udziału spadkowego – w przypadku osób pełnoletnich,
– 2/3 udziału – w przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy.
Przykład: Gdyby dziecko spadkodawcy dziedziczyło ustawowo 1/2 spadku, jego zachowek wynosi 1/4 (czyli 1/2 z 1/2).
Postępowanie o zachowek – etapy
-
Analiza stanu faktycznego i dokumentacji – adwokat ustala, kto jest uprawniony do zachowku, kto odpowiada za roszczenie i jaka jest wartość spadku.
-
Wezwanie do zapłaty – często pierwszym krokiem jest próba polubownego rozwiązania sporu i wezwanie do zapłaty zachowku.
-
Pozew o zachowek – jeśli brak porozumienia, składany jest pozew do sądu cywilnego.
-
Postępowanie dowodowe – sąd bada wartość spadku, dokonane darowizny, zawartość testamentu, sytuację stron.
-
Wyrok i ewentualna apelacja – sąd może zasądzić kwotę zachowku z ustawowymi odsetkami.
Zaliczenie darowizn
Jeśli uprawniony do zachowku otrzymał wcześniej darowiznę od spadkodawcy (np. mieszkanie, pieniądze), jej wartość może zostać zaliczona na poczet należnego zachowku, co może obniżyć jego wysokość lub ją wykluczyć.
Terminy i przedawnienie
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu lub od otwarcia spadku, jeśli testamentu nie było. Po tym terminie pozwany może skutecznie uchylić się od zapłaty, powołując się na przedawnienie.
Podsumowanie
Sprawa o zachowek bywa emocjonalnie trudna, ponieważ dotyczy najbliższych członków rodziny i często wiąże się z poczuciem niesprawiedliwości po stronie pominiętych w testamencie. Adwokat odgrywa kluczową rolę w prawidłowym ustaleniu wysokości zachowku, ocenie zasadności roszczenia, prowadzeniu negocjacji oraz reprezentacji przed sądem. Dzięki jego wsparciu możliwe jest skuteczne dochodzenie należnych świadczeń lub obrona przed nieuzasadnionymi żądaniami.